Το σκάκι είναι ένα παιχνίδι που παίζεται από δύο παίκτες. Ο ένας από τους παίχτες έχει τα λευκά κομμάτια και ο άλλος τα μαύρα. Κάθε παίχτης έχει δεκαέξι κομμάτια στην αρχή του παιχνιδιού: Έναν Βασιλιά, μια Βασίλισσα, δύο Πύργους, δύο Αξιωματικούς, δύο Ίππους και οκτώ πιόνια.
Το παιχνίδι παίζεται στη σκακιέρα, έναν πίνακα 8Χ8 με 64 τετράγωνα που εναλλάσσονται σε ανοιχτό (λευκά) και σκούρο (μαύρα) χρωματισμό. Η σκακιέρα τοποθετείται κατά τρόπον ώστε στην κάτω αριστερή γωνία να υπάρχει μαύρο τετράγωνο. Για να διευκολυνθεί η σημείωση του παιχνιδιού, κάθε τετράγωνο ορίζεται από τις συντεταγμένες του, που είναι οι συνδυασμοί των γραμμάτων α-θ (a-h για το αγγλικό αλφάβητο) και των αριθμών 1-8. Στην τοποθέτηση των συντεταγμένων, το κάτω αριστερά τετράγωνο είναι το α1 και το πάνω αριστερά το α8, όπως φαίνεται στο σχήμα 1.
Οι παίχτες κάνουν από μια κίνηση εναλλάξ, ξεκινώντας από τον παίχτη με τα λευκά κομμάτια. Ως κίνηση νοείται η μετατόπιση ενός κομματιού σε διαφορετικό τετράγωνο από αυτό που βρίσκεται, σύμφωνα βέβαια με τους κανόνες κίνησης των κομματιών. Μοναδική εξαίρεση στον κανόνα κίνησης ενός κομματιού κάθε φορά, είναι η ειδική κίνηση “ροκέ” η οποία αναλύεται παρακάτω, και στην οποία κινούνται ταυτόχρονα δύο κομμάτια.
Ένας παίχτης μπορεί να πάρει κομμάτι του αντιπάλου του μετακινώντας ένα από τα κομμάτια του στο τετράγωνο που καταλαμβάνει το κομμάτι του αντιπάλου. Το κομμάτι που παίρνεται φεύγει από τη σκακιέρα για το υπόλοιπο του παιχνιδιού.
Στην αρχή του παιχνιδιού, οι θέσεις των κομματιών είναι αυτές που φαίνονται στο σχήμα 2.
Έτσι, στη δεύτερη σειρά υπάρχουν οκτώ λευκά πιόνια και στην έβδομη σειρά οκτώ μαύρα πιόνια. Στην πρώτη και την όγδοη σειρά, από αριστερά προς τα δεξιά έχουμε: Πύργο, Ίππο, Αξιωματικό, Βασίλισσα, Βασιλιά, Αξιωματικό, Ίππο και Πύργο. Ας σημειωθεί ότι η Βασίλισσα ξεκινάει σε τετράγωνο του χρώματός της, και το κάτω αριστερά τετράγωνο για κάθε παίχτη είναι μαύρο.
Κινήσεις των κομματών
Πύργος
Ο Πύργος κινείται σε ευθεία γραμμή, οριζόντια ή κάθετα, εμπρός ή πίσω και δε μπορεί να περάσει πάνω από άλλα κομμάτια, δικά του ή αντίπαλα. (σχήμα 3)
Αξιωματικός
Ο Αξιωματικός κινείται σε ευθεία διαγώνια γραμμή. Δε μπορεί επίσης να περάσει πάνω από άλλα κομμάτια, δικά του ή αντίπαλα. (σχήμα 4)
Βασίλισσα
Η Βασίλισσα συνδυάζει τις κινήσεις του Πύργου και του Αξιωματικού, άρα μπορεί να κινηθεί σε ευθεία γραμμή προς οποιαδήποτε κατεύθυνση, οριζόντια, κάθετα ή διαγώνια (σχήμα5)
Ίππος
Η κίνηση του Ίππου είναι σύνθετη δύο διαφορετικών βημάτων. Πρώτα κάνει ένα βήμα ενός τετραγώνου κατά μήκος της κάθετης ή οριζόντιας και μετά, απομακρυνόμενος πάντα από το τετράγωνο αναχώρησης, ένα βήμα ενός τετραγώνου σε μια διαγώνια. Δεν ενδιαφέρει αν το τετράγωνο μετά το πρώτο βήμα είναι κατειλημμένο. Η μορφή της κίνησης του Ίππου αποδίδεται με το σχήμα του γράμματος Γ (σχήμα6)
Πιόνι
Το πιόνι μπορεί να κινείται μόνο προς τα εμπρός, εκτός αν “παίρνει” κάποιο άλλο κομμάτι. Μπορεί να κινηθεί από το αρχικό του τετράγωνο ένα ή δύο κενά τετράγωνα κατά μήκος της κάθετης όπου έχει τοποθετηθεί και στις επόμενες κινήσεις προχωρεί ένα κενό τετράγωνο κατά μήκος της κάθετης. Στο πάρσιμο, προχωρεί ένα τετράγωνο κατά μιας από τις διαγώνιες του τετραγώνου όπου βρίσκεται. (σχήμα 7)
Πιόνι που απειλεί ένα τετράγωνο που διασχίζεται από πιόνι του αντιπάλου, όταν, ξεκινώντας από το αρχικό του τετράγωνο, προχώρησε μονομιάς δυο τετράγωνα, μπορεί να πάρει το αντίπαλο αυτό πιόνι, σαν να είχε προχωρήσει μόνο κατά ένα τετράγωνο. Το πάρσιμο αυτό μπορεί να γίνει μόνο με την κίνηση αμέσως μετά από τέτοια προώθηση και ονομάζεται “αν πασάν” (Σχήμα 8).
Φτάνοντας στη τελευταία οριζόντια, ένα πιόνι ανταλλάσσεται αμέσως, με την ίδια κίνηση, με Βασίλισσα ή Πύργο ή Αξιωματικό ή Ίππο του ιδίου χρώματος με το πιόνι κατ’ εκλογή του παίκτη και χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα άλλα κομμάτια που βρίσκονται ακόμα πάνω στη σκακιέρα. Η ανταλλαγή αυτή του πιονιού με ένα κομμάτι ονομάζεται “προαγωγή”. Συνήθως οι παίκτες προάγουν ένα πιόνι σε Βασίλισσα, μια και η Βασίλισσα είναι πολύ δυνατό κομμάτι
Βασιλιάς
Ο Βασιλιάς κινείται οριζόντια, κάθετα και διαγώνια σε όποιο γειτονικό τετράγωνο δεν απειλείται από κομμάτι αντιπάλου. Υπάρχει στο σκάκι μια ειδική κίνηση που λέγεται ροκέ και εκτελείται από τον Βασιλιά και τον Πύργο ταυτόχρονα (δείτε πιο κάτω). Ο Βασιλιάς είναι το πιο σημαντικό κομμάτι στη σκακιέρα και δεν επιτρέπεται να κινηθεί σε τετράγωνο που απειλείται (δείτε πιο κάτω).
Το ροκέ
Το ροκέ είναι κίνηση του Βασιλιά κι ενός Πύργου, που μετράει σαν μία κίνηση του Βασιλιά και γίνεται ως εξής: ο Βασιλιάς μεταφέρεται από το αρχικό του τετράγωνο κατά δύο τετράγωνα προς οποιονδήποτε από τους δύο Πύργους στην ίδια οριζόντια και κατόπιν, ο Πύργος αυτός μεταφέρεται πάνω από τον Βασιλιά στην ίδια οριζόντια, στο τετράγωνο αμέσως δίπλα στον Βασιλιά. Συνεπώς, υπάρχει το μικρό ροκέ (Ο-Ο) που γίνεται με τον Πύργο που βρίσκεται στη μεριά του Βασιλιά και το μεγάλο ροκέ (Ο-Ο-Ο) που γίνεται με τον Πύργο που βρίσκεται στη μεριά της Βασίλισσας
Το ροκέ είναι αντικανονικό:
Αν ο Βασιλιάς έχει ήδη κινηθεί, ή αν το ροκέ γίνεται με Πύργο που έχει ήδη κινηθεί.
Το ροκέ δεν επιτρέπεται προσωρινά:
Αν το αρχικό τετράγωνο του Βασιλιά ή το τετράγωνο που πρέπει να διασχίσει ο Βασιλιάς ή το τετράγωνο που πρέπει να καταλάβει απειλείται από κομμάτι του αντιπάλου, ή
Αν υπάρχει κάποιο κομμάτι μεταξύ του Βασιλιά και του Πύργου με τον οποίο πρόκειται να γίνει το ροκέ (σχήμα 11).
Το σαχ
Ο Βασιλιάς είναι “σαχ” όταν το τετράγωνο που κατέχει απειλείται από ένα ή περισσότερα από τα αντίπαλα κομμάτια. Στην περίπτωση αυτή τα κομμάτια δίνουν σαχ στο Βασιλιά . Ο παίκτης δεν πρέπει να κάνει κίνηση που να αφήνει τον Βασιλιά του σε τετράγωνο που απειλείται από κομμάτι του αντιπάλου του.
Κάθε σαχ πρέπει να αντιμετωπισθεί με την αμέσως επόμενη κίνηση.
Σημειώστε ότι υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τρόποι να αντιμετωπιστεί ένα σαχ
-Μετακίνηση του Βασιλιά σε τετράγωνο που δεν είναι σαχ.
-Πάρσιμο του εχθρικού κομματιού που δίνει το σαχ.
-(Στην περίπτωση που το σαχ δίνει Βασίλισσα, Πύργος ή Αξιωματικός): παρεμβολή ενός δικού μας κομματιού ανάμεσα στο κομμάτι που δίνει το σαχ και τον Βασιλιά.
Αν το σαχ δεν είναι δυνατό να αντιμετωπισθεί, τότε ο Βασιλιάς είναι “ματ” (βλέπε πιο κάτω)
Το ματ
Αν ένας Βασιλιάς είναι σε θέση σαχ και το σαχ αυτό δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με κανέναν τρόπο, τότε η παρτίδα λήγει με “ματ”. Ο παίκτης που έγινε ματ έχασε την παρτίδα και ο παίκτης που έκανε ματ τον αντίπαλο Βασιλιά κέρδισε την παρτίδα (Σχήμα 13).
Το Πατ
Στην περίπτωση που ένας παίκτης δεν μπορεί να κάνει καμία νόμιμη κίνηση, αλλά δεν είναι σε θέση σαχ, η παρτίδα λήγει με πατ. Στην περίπτωση του πατ, η παρτίδα θεωρείται ισόπαλη (σχήμα 14).
Άλλοι κανόνες
Εγκατάλειψη και πρόταση ισοπαλίας
Ένας παίκτης που βρίσκεται σε μειονεκτική θέση μπορεί να εγκαταλείψει την παρτίδα, οπότε χάνει αυτόματα. Σε οποιαδήποτε στιγμή ένας παίκτης μπορεί να προτείνει ισοπαλία στον αντίπαλό του. Ο αντίπαλος τότε μπορεί να αποδεχθεί την πρόταση ισοπαλίας (οπότε λήγει και η παρτίδα ισόπαλη) ή να αρνηθεί την πρόταση (οπότε η παρτίδα συνεχίζεται).
Περιπτώσεις ισοπαλίας:
α) πατ. Η παρτίδα λήγει αμέσως ισόπαλη.
β) Η παρτίδα είναι ισόπαλη όταν προκύψει ένα από τα εξής φινάλε:
Βασιλιάς εναντίον Βασιλιά
Βασιλιάς εναντίον Βασιλιά και Αξιωματικού ή Ίππου μόνο.
Βασιλιάς και Αξιωματικός εναντίον Βασιλιά και Αξιωματικού.
Βασιλιάς και Αξιωματικός εναντίον Βασιλιά και Ίππου.
Βασιλιάς και Ίππος εναντίον Βασιλιά και Ίππου.
γ) Η παρτίδα είναι ισόπαλη μετά από αίτημα του παίκτη που έχει την κίνηση όταν για τρίτη φορά η ίδια ακριβώς θέση πρόκειται να εμφανισθεί ή μόλις εμφανίσθηκε με τον ίδιο παίκτη να έχει την κίνηση κάθε φορά.
Η θέση θεωρείται η ίδια αν κομμάτια ιδίου είδους και χρώματος κατέχουν τα ίδια τετράγωνα και αν όλες οι δυνατές κινήσεις όλων των κομματιών είναι οι ίδιες, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος του ροκέ ή του παρσίματος ενός πιονιού “αν πασαν”.
δ) Η παρτίδα είναι ισόπαλη όταν ο παίκτης που έχει την κίνηση το ζητήσει, ενώ έχουν γίνει τουλάχιστον 50 διαδοχικές κινήσεις από κάθε πλευρά χωρίς το πάρσιμο κανενός κομματιού ούτε την κίνηση οποιουδήποτε πιονιού.
