Είναι μια λέξη που διαχρονικά θα λέγαμε ότι χαρακτηρίζει την Ελλάδα. Και είναι μια λέξη που χρησιμοποιούμαι συχνά. Ωστόσο, εάν προσπαθήσουμε να την μεταφράσουμε σε άλλη γλώσσα, είναι αλήθεια ότι θα δυσκολευτούμε.
Η λέξη που αναφερόμαστε είναι το «φιλότιμο» και το BBC, στο αφιέρωμά του με τίτλο «The Greek word that cant ’t be translated», μας μιλά για την αρετή που κρύβει εννοιολογικά η λέξη αυτή.
Μια μετάφρασή της, η οποία, ωστόσο, δεν είναι επαρκής είναι «η αγάπη για την τιμή». Ο συγκεκριμένος ορισμός μπορεί να δώσει μια «γεύση» σ’ όσους δεν μιλούν ελληνικά για το τι σημαίνει, όμως, και πάλι δεν είναι ακριβής.
Η λέξη «φιλότιμο» κέντρισε το ενδιαφέρον του BBC, το οποίο έκανε σχετική έρευνα για τη σημασία της λέξης, με τους Έλληνες οι οποίοι ρωτήθηκαν να δίνουν ο καθένας μια δική του ερμηνεία.
Για παράδειγμα, για την Πηνελόπη Καλαφάτη το φιλότιμο είναι «να κάνεις το σωστό», ενώ για τον Νικόλα Παπανικολάου είναι «να αγαπάς και να τιμάς τον Θεό και την κοινωνία».
Απ’ την πλευρά του ο Κωστής Θωμόπουλος είπε πως το φιλότιμο είναι μια «προσπάθεια προς την τελειότητα». Η Τατιάνα Παπαδοπούλου εξήγησε πως η λέξη σημαίνει το να «να βγεις από την ζώνη ασφαλείας και άνεσης και να βοηθήσεις κάποιον που το έχει ανάγκη».
Ο Βασίλειος Π. Βερτουδάκης, λέκτορας της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών σχολιάζει σχετικά με τη λέξη φιλότιμο:
Η μυθολογία που συνοδεύει αυτήν την αόριστη έννοια δεν έχει προηγούμενο. Πράγματι, η λέξη είναι αδύνατο να μεταφραστεί με ακρίβεια σε οποιαδήποτε γλώσσα. Πάντως, το φιλότιμο αποτελεί δομικό στοιχείο της ελληνικής ιδιοσυγκρασίας, ειδικά αν συμμεριστούμε την στάση της Ελλάδας σε σχέση με αυτό που αποκαλούμε Δύση
Ο ίδιος συμπλήρωσε πως η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «φιλοτιμία» και η πρώτη της γραπτή αναφορά μπορεί να βρεθεί στα γραπτά του λυρικού ποιητή Πίνδαρου.
Όμως, με τα χρόνια η λέξη άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι την εκλάμβαναν και σημειώνει πως κάπου κατά τον 15ο αιώνα μ.Χ. η έννοια αναζωογονήθηκε και απέκτησε μεγάλη σημασία καθώς οι Οθωμανοί είχαν αποκόψει τους Έλληνες από την επικοινωνία που έως τότε είχαν με την Δύση.
Οι υποταγμένοι Έλληνες άρχισαν να δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα σε έννοιες όπως αυτή της υπερηφάνειας, της τοπικής κοινότητας και των διαπροσωπικών σχέσεων. Αντί να αναπτύξουν μια θεσμική συνείδηση όπως συνέβη στη Δυτική Ευρώπη, οι ελληνικές κοινότητες διαποτίστηκαν από το φιλότιμο, το οποίο δεν ήρθε ως αποτέλεσμα του νόμου ή της λογικής αλλά από το έντονο συναίσθημα και ως έναν βαθμό από την οικειότητα
Τέλος, ο Γερμανός Andreas Deffner εξηγεί με τη σειρά του πως το φιλότιμο είναι «δυο τρεις θετικές σκέψεις, ένα λίτρο όρεξη για ζωή, 500 γραμμάρια φιλοξενίας, 10 σταγόνες συμπάθειας, μια ουγκιά υπερηφάνειας, αξιοπρέπεια και η εσωτερική μας φωνή».
